عامل این بیماری یک انگل تک یاخته تحت عنوان توکسوپلاسماگوندی است. افراد خاصی که در صورت آلودگی به این انگل در معرض بیماری شدید و حتی خطرناک قرار می گیرند عبارتند از: مبتلایان به توکسوپلاسموز مادرزادی، نوزاد و جنین، مبتلایان به نقص ایمنی.
توکسوپلاسموز مادرزادی در نتیجه آلودگی مادر طی دوران حاملگی ایجاد می شود. توکسوپلاسموز اغلب در بین مبتلایان به نقص ایمنی، مبتلایان به بدخیمی های خونی، گیرندگان پیوند مغز استخوان یا عضو و مبتلایان به ایدز دیده می شود.
در اغلب افراد سالم عفونت اولیه یا مزمن به توکسوپلاسماگوندی بدون علامت است و تنها تعداد کمی پس از عفونت حاد دچار علائم و عوارضی همچون درگیری چشمی، غدد لنفاوی و حتی در موارد کمتری درگیری قلبی یا عضلانی می شوند. آلودگی نوزادان در طی سه ماهه اول و دوم بارداری منجر به علائم بیشتر و شدیدتری پس از تولد می گردد.
در حالی که اغلب نوزادان آلوده شده در سه ماهه سوم، هنگام تولد بدون علامت هستند ولی در صورت عدم درمان در طی سال های بعدی درگیری چشمی یا اختلالات تکاملی را نشان خواهند داد. پرخطرترین زمان آلودگی برای ایجاد عفونت علامت دار در جنین هفته های 10 الی 24 بارداری است.
نشانه های بیماری عبارتند از: درگیری عمقی چشم (کوریورتینیت)، انحراف چشم، نابینایی، صرع، عقب ماندگی جسمی و ذهنی، کم خونی، یرقان، تظاهرات پوستی، التهاب مغز (آنسفالیت)، کوچکی مغز و جمجمه، رسوب کلسیم در مغز و سایر درگیری های مغز و اعصاب، بیماری های ریوی، اسهال و...
ابتلا مادر به ویروس ایدز (HIV) باعث فعال شدن مجدد توکسوپلاسموز شده و خطر انتقال به جنین را افزایش می دهد. همچنین ابتلا به توکسوپلاسموز در طی بارداری با مواردی از قبیل سقط خودبخودی جنین، تولد نوزاد مرده و زایمان زودرس همراه است.
تشخیص بیماری می تواند با این روش ها صورت گیرد:
1- یافتن انگل در بافت ها یا مایعات بدن، جفت و یا بافت های جنین، بوسیله روش های آزمایشگاهی 2- از طریق بدست آوردن DNA تک یاخته از بافت ها با استفاده از روش PCR 3- بررسی سرولوژیک از نظر وجود آنتی بادی ها ضد تک یاخته به طرق مختلف 4- روش های رادیولوژیک
درمان زنان باردار مبتلا باعث ریشه کنی کامل بیماری از مادر نمی شود ولی میتواند از میزان انتقال به جنین بکاهد. در صورت تولد نوزاد مبتلا ممکن است درمان وی تا دوره های طولانی حتی بیش از یک سال به طول انجامد و در این مدت نوزاد باید دقیقاً تحت کنترل قرار گیرد.
مهمترین توصیه های بهداشتی به منظور پیشگیری از ابتلا عبارتند از:
1- عدم مصرف گوشت خام یا نیم پز
2- مصرف سبزیجات پس از شستشو و ضدعفونی کامل
3- عدم مصرف سالاد و سبزیجات و غذاهای گوشتی در رستوران ها و مکانهای عمومی در طی بارداری
4- عدم نگهداری از حیوانات زنده در منزل خصوصاً در هنگام بارداری
5- عدم مشارکت در جابجایی فضولات حیوانات و پاکسازی محل زندگی آنان خصوصاً در دوران بارداری
6- بررسی سرولوژیک زنان قبل از بارداری به منظور تعیین وضعیت از نظر دارا بودن سابقه تماس با توکسوپلاسما