سلامت روان در دوران بارداری

 بارداری از حساس ترین دوران های زندگی انسان است. صدمات وارده بر جنین در دوران بارداری می تواند زمینه ساز بسیاری ازاختلالهای جسمی و روانی در سالهای بعدی زندگی فرد باشد،به طوری که زمینه بسیاری ازاختلال های روان پزشکی دوران بزرگسالی را باید در دوران جنینی جستجو کرد.

بهداشت روانی دوران بارداری از مسایلی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار دارد.ثابت شده که از ابتدای بارداری ، اضطراب و هیجانهای زن باردار تاثیر مستقیمی بر روی جنین خواهد داشت.

عدم اطلاع یا اطلاعات نادرست و ناقص در خصوصبارداری و تغییرات آن می تواند موجب بروز هیجان ها و آشفتگی های روانی شود. تغییرخلق(اخلاق)،تغییر اشتها،استفراغ های گاه و بیگاه ،تغییر علایق و سلیقه ها وبالاخره ده ها نوع دیگر از این قبیل ، هریک می تواند به تنهایی گرفتاریهای فراوانی را ایجاد کند.

1)    عوارض استرس در بارداری

ماه های اول بارداری (سه ماهه اول )آسیب پذیری نسبت به استرس بیشتر است.زنان بارداری که در اوایل بارداری زلزله را تجربه میکنند،نسبت به زنانی که در ماههای آخر بارداری هستندو در شرایط یکسانی قرار دارند،عوارض بیشتری را نشان می دهند. 

وجود همزمان سایر عوامل خطر نظیر عفونت،کمبود ریزمغذی هادر مادر و ...موجب تشدید اثرات منفی استرس روی مادر و جنین می شود.

درواقع کودکانی که سرشت دشوار دارند،معمولا الگوی خواب و تغذیه آشفته ای دارند ونیازمند توجه و مراقبت بیشتر هستند.

2)    اختلال های روانی شایع دوران بارداری

ترس و نگرانی بعلت تغییرات جسمی و مشکلاتمربوط به نقش مادری (بخصوص در حاملگی اول )وجود دارد مثل:

• ترس از درد زایمان

• ترس از مرگ

• ترس از پیامد های اقتصادی بارداری

• ترس از بی کفایتی در اجرای وظیفه مادری

• ترس از فقدان استقلال و جذابیت و ترس ازنوزاد آینده بعنوان رقیب در عشق و عاطفه شوهر

• افسردگی دوران بارداری

 افسردگی دوران بارداری یا پس از زایمان ،یکی ازمشکلات ر در میان زنان باردار است که متاسفانه دراغلب موارد تشخیص داده نمیشود. افسردگی دوران بارداری گاه از همان روزهای ابتدایی بارداری آغاز می شود،اماگاهی هم از ماه سوم به بعد بروز می کند.نشانه های افسردگی ممکن است همزمان با هم ویا به تدریج بروز کنند.

شدت و ضعف آنها بستگی به میزان افسردگی و برخورد اطرافیانبه ویژه همسر دارد.که تحقیقات نشان میدهد حمایت اجتماعی و خانوادگی هرچه بالا ترباشد از مادر باردار مشکلات روحی مانند افسردگی کاهش میابد.

نشانه های افسردگی شامل:

خستگی ، خوابیدنیش از حد یا بی خوابی ،گریه کردن و زودرنجی، تند مزاجی و تحریک پذیری

احساس غم،  ناامیدی ،کاهش شدید انرژی و انگیزه برای انجامامور ،ولع خوردن یا بی اشتهایی شدید

کاهش تمرکز وفراموشکاری ،احساس بی ارزش بودن و گناهکار بودن، گوشه گیری و قطع ارتباط با دوستان، سردرد ، درد در قفسه سینه – تپش قلب ،تنگی نفس و احساس خفگی و کلافگی ،

عوامل موثر دربروز افسردگی دوران بارداری:

  دلایل متعددی برای بروز افسردگی در زنان بارداروجود دارد که از این عوامل می توان به تغییرات هورمونی،حوادث استرس زا و آزاردهندهدر طول دوران بارداری مثل مشکلات زندگی،مرگ عزیزان و ...اشاره کرد.

از علل مهم ابتلا به افسردگی و یا به عبارتی علل محرک بروزافسردگی دوران بارداری  می توان به ایننکات اشاره نمود:

1-سابقه افسردگی

2-سابقه بیماری عصبی یا افسردگی در میان بستگان ،به ویژه بستگان درجه یک

3-سابقه افسردگی پس از زایمان (در زایمانهای قبلی)

4-سابقه اندوه شدید در دوران بارداری

5-سابقه تغییر خلق خفیف یا شدید پیش از قاعدگی

6- بیتوجهی همسر و اطرافیان به زن باردار

7- وحشت از تولد نوزاد

8-مشکلات ازدواج به ویژه مشکلات عاطفی و اقتصادی

9- سنپایین مادر

10-ازدواج به اجبار والدین و بی علاقگی به همسر

الف)آموزش مادر باردار و همسر وی در موارد زیرانجام می پذیرد:

• فیزیولوژی حاملگی،تغییرات فیزیولوژیکی(طبیعی)به هنگام بارداری و زایمان

• چگونگی روابط جنسی در بارداری

• چگونگی آماده کردن فرزند یا فرزندان خانواده برای پذیرش یک عضو جدید

•  کاهش اضطراب های زن باردار از طریق آگاه سازی و افزایش اطلاعات و در صورت لزومتعدیل و تغییر نگرش ها و باورهای نادرست که می تواند باعث اضطراب آنها شود.

  ب)وظایف همسر در دوران بارداری:

• بارداری را بعنوان یک مرحله حساس زندگی مشترک شان پذیرفته و سعی کند اطلاعات علمیلازم در این خصوص را به دست آورد تا با آگاهی بتواند با تغییرات و بحران های ایندوران مواجه شود.

• سعی در ایجاد محیط و فضایی امن و توام با آرامش و آسایش روانی و جسمانی برایزن داشته باشد.

• با ناراحتی های دوران بارداری زن مانند تهوع،استفراغ و غیره  اظهار همدلی و همدردیکرده و در صورت بروز نشانههای ناراحت کننده و خطرناک با پزشک تماس بگیرد.

• در انجام کارها و فعالیتهایی که تا آن زمان به عهده زن بوده ،همکاری و مشارکتکند تا زن احساس خستگی،ناتوانی و درماندگی نداشته باشد.

• سعی کند اضطراب،نگرانی ها،خیال پردازی های زن را درک کرده و با او همدلی وهمفکری کند.

• درمان افسردگی دوران بارداری و پس از زایمان

 دو شیوه به عنوان رایج ترین و ثمربخش ترین شیوههای درمان افسردگی دوران بارداری و پس از زایمان مطرح اند:

الف)درمان از طریق صحبت کردن:

در این روش بیمار تنها با صحبت کردنروانکاو،روان شناس و یا مشاور(نه روان پزشک) به بیان مشکلات خود می پردازد و بابازگشایی احساس ها وعقده های درونی خود درمان می شود

ب)درمان دارویی:

بیمار با مراجعه به پزشک و مصرف داروها درمان می شود.

نکته: پزشکان معتقدند مصرف دارو در زنان باردار یا شیرده باید با دقت بیشتری همراه باشد و حتی المقدور بیمار با درمان غیر دارویی درمان گردد.

 اقدامات لازم در مراقبت پیش از بارداری:

وضعیت روانی خانم را با ارزیابی علائم به شرح زیر تعیین کنید:

- علائم خطر فوری:افکار یا اقدام به خودکشی،تحریک پذیری و پرخاشگری شدید،فرار ازمنزل،امتناع از خوردن،پرفعالیتی،توهم و هذیان با محتوای آسیب رساندن به خود ودیگران

- علائم در معرض خطر روانی:روحیه افسرده ،انرژی کم،کم حوصلگی،عصبانیت،بیقراری،اختلال در خواب و اشتها(پرخوابی،کم خوابی،پراشتهایی،کم اشتهایی)،توهم وهذیان با محتوای غیر آسیب رسان به خود و دیگران

در صورت سابقه یا وجود اختلالات روانی یا همسرآزاری، خانم را از نظر کنترل بیماری روانی بررسی کنید:

1- درصورت تحت درمان بودن و یا اینکه بیماری کنترل شده نیست: ارجاع غیرفوری به روانپزشک برای تداوم درمان و یا شروع درمان

2-درصورتیکه بیماری کنترل شده و مدتی بهبود یافته است:ملاقات ماهانه برای بررسی علائم بیماری و ثبت نتیجه در فرم شرح حال روان پزشکی  و در صورت بروز بیماری : ارجاع غیر فوری بهروان پزشک

3-درصورت همسرآزاری :مشاوره با زوجین و در صورت عدم موفقیت : ارجاع غیر فوری به روانپزشک

اقدامات لازم در مراقبت های دوران بارداری:

نقش پرسنل ارائه دهنده خدمت در تامین بهداشت روانی زنانباردار،بسیار بااهمیت است.پیشنهاد می شود در هر ملاقات زن باردار با پزشک، به اوفرصت داده شود تا در مورد ترس ها و نگرانی های خود که براثر صحبت و رفتارهایبستگان یاهمسایگان به وجود آمده و یا با مطالعه مقاله ها،روزنامه ها و امثال آن ایجاد شده است صحبت کند،همچنین در پاسخگویی به سوالات او،باید وقت کافی صرف کرد.